Wielki Sfinks

Sfinks wg Lane-Poole

Wielki Sfinks częściowo zasypany

"Strażnik" nekropoli

Wielki Sfinks w Gizie - wykuty z ogromnego bloku skalnego pozostawionego w wyrobisku z czasów Cheopsa, długi na ponad 70 m i wysoki na 20 posąg leżącego lwa z głową władcy w chuście nemes, prawdopodobnie wizerunek Chefrena. Wielokrotnie zasypywany przez piasek i odkopywany już za czasów starożytnych (m.in. za Totmesa IV). Ostatnio pod kierunkiem Zahi Hawassa przeprowadzono prace zabezpieczające rzeźbę.

Spotkania ze Sfinksem

Za czasów XVIII dynastii faraon Totmes IV wystawił między łapami Sfinksa kamienną stelę, w której opisał swą przygodę: podobno przyszły władca położył się w cieniu rzeźby i miał sen, w którym Sfinks obiecał osadzić go na tronie, jeśli tylko odkopie posąg z zalegającego piasku.

Totmes IV odkopał rzeźbę i postawił stelę w okresie kiedy zasiadł już na tronie. Opowieść miała w takim razie na celu zalegalizować wstępienie Totmesa na tron, które odbyło się w niejasnych okolicznościach. Poza tym prac restauracyjnych nie można jednak przypisać konkretnie temu władcy.

Za XVIII dynastii odnowiono Sfinksa i obłożono płytami z wapienia oraz umieszczono między jego łapami posąg króla.

Średniowiecze

W czasach średniowiecza powstało wiele fantastycznych legend dotyczących Sfinksa. Jedna z nich opowiada o niezwykłej obietnicy, która została złożona przez Wielkiego Sfinksa we śnie, pewnemu biednemu mieszkańcowi Fajum. Sfinks, nazwany przez Arabów „Panem Grozy”, obiecał owemu wieśniakowi znalezienie skarbu w swoim uchu. Wiedziony apetytem bogactwa przybył do Gizy i rozpoczął poszukiwania w wystającej z piasku głowie olbrzyma. W tym czasie przyjechał strażnik na koniu i złapał poszukiwacza, który nie był legalnie zarejestrowany. Jednak usłyszawszy opowieść chłopa, wdrapał się po kamieniach i sam począł szukać. Chciwość strażnika została ukarana bo w uchu nie było skarbu lecz norka jadowitej kobry, która po chwili go ukąsiła. Nieszczęśnik spadł i zabił się tymczasem wieśniak zabrał dla siebie jego zbroje i konia. Słowa Sfinksa więc się sprawdziły i chłop otrzymał obiecany skarb.

Kolejna baśń, pochodząca podobnie jak poprzednia z XIII wieku, mówi także o ubogim człowieku i jego przygodzie ze Sfinksem. Jej bohater znalazł jedną z kart Księgi Zaklęć, która opisywała sposób składania ofiary Sfinksowi. Jeśli właściwie wykonało się instrukcje, na języku Sfinksa pojawić się miała złota moneta- dinar. Nie trudno się domyśleć, że moneta miała magiczne właściwości. Jej niezwykłość polegała na tym, że potrafiła równoważyć monety położone naprzeciw niej na szali wagi.

W 1378 suficki szejk Sajim al-Dahra uszkodził twarz i oczy Sfinksa. Inny szejk Horemchet w celu ochrony rzeźby przesypał zalegające chałdy piasku na sąsiednią wioskę, co odbiło się zemstą poszkodowanych w ten sposób mieszkańców wsi także na Wielkim Sfinksie.

XVI wiek

W XVI wieku kronikarz As-Safadi próbował udowodnić tezę mówiącą, że piramidy zbudowano przed potopem. Wyjaśnił za razem jak powstał Sfinks, który w owym czasie był zasypany aż po samą szyję: "na wierzchołku piramidy Cheopsa miał stać wielki idol słoneczny, który został stamtąd zmyty wodami potopu. Spadł on i rozbił się tak, że została tylko jego głowa stercząca z piasku poniżej piramid."

Inni brali Sfinksa za wizerunek Memnona, na głowie zaś miał według nich znajdować się otwór prowadzący podziemnym korytarzem do wnętrza piramidy. Polski podróżnik książe Michał Krzysztof Radziwiłł "Sierotka" odwiedził Egipt w 1583 w czasie pielgrzymki do Ziemii Świętej. Uważał on, że głowa jest portretem córki faraona, legendarnej Rodopis, o której pisał w V wieku p.n.e. Herodot

XVII wiek

W pierwszej połowie XVII wieku, niemiecki arystokrata Christian von Neitzchitz przebywał w Kairze i zwiedził Gizę. W swoim dziele zatytułowanym Siedmioletnie niebezpieczne zwiedzanie świata napisał o duchu diabolicznym mieszkającym najpierw w piramidach a następnie w wielkiej głowie Sfinksa. Wspomniał też o naturalnym pochodzeniu rzeźby i o spełnianej przez nią funkcji wyroczni, do której sam wtedy przybył.

XVIII wiek

Sfinks według Denona

Pod koniec XVIII wieku podczas wyprawy napoleońskiej Sfinks był zbadany i opisany przez francuskich badaczy (D.V.Denon)

Badania i wykopaliska

Stan rzeźby w latach 30` XX wieku

W 1816 Giovanni Batista Caviglia odkopał fragmenty brakującej brody, ureusza (obecnie znajdujące się w British Museum i w Muzeum Egipskim w Kairze) oraz odkrył Stelę Snu Totmesa IV. Pozostałości świątyni Chefrena, stojącej obok Sfinksa, Auguste Mariette odsłonił w 1853 i od tamtej pory utrzymuje się pogląd, że oblicze kolosa ma rysy wspomnianego wyżej władcy.

W maju 1998 ukończono projekt związany z pracami konserwatorskimi przy Sfinksie zainicowanymi przez prezydenta Mubaraka i realizawanymi przez Zahi Hawassa.

Bibliografia

• Niwiński Andrzej Na tropach legend. Spotkania z Egiptem w czasach Średniowiecza [w:] Czekając na Herhora..., PRO-EGIPT, 2003 Warszawa, ISBN 83-915941-3-0

• Ian Shaw Zagadka Sfinksa [w:] Fagan M. Brian Siedemdziesiąt Wielkich Tajemnic Świata Starożytnego, Debit, Bielsko-Biała, 2002, ISBN 93-7167-223-3